Knoflookpad keert na 10 jaar terug naar Genk

De Maten als leefgebied voor de knoflookpad

De Maten is een driesterrenreservaat. De variatie aan vijvers, landduinen, droge en natte heide, graslandjes en bossen zorgen voor een grote verscheidenheid aan bijzondere planten en dieren in dit natuurgebied. De knoflookpad is voor het laatst in 2013 waargenomen in dit natuurgebied. Sindsdien is deze soort er niet meer gezien of gehoord. In 2022 verzamelde het Instituut voor Natuur en Bos Onderzoek (INBO) nog waterstalen uit verschillende vijvers om te onderzoeken of ze het DNA van knoflookpad konden vinden, maar zonder resultaat.

De knoflookpad is de laatste decennia niet alleen uit De Maten verdwenen, maar in vrijwel alle voormalige leefgebieden. Het is ondertussen een met uitsterven bedreigde soort in Vlaanderen. Deze bijzondere pad komt van nature nog maar op twee plaatsen in België voor: in Hasselt en in Peer.

Pad met een verborgen levenswijze

Overdag graaft de knoflookpad zich in de grond. Na zonsondergang komt hij tevoorschijn om zich te voeden met kevers, spinnen en slakjes. In het voorjaar trekken de padden naar geschikte voortplantingswateren. De mannetjes maken onder water een zacht klokkend geluid waarop de vrouwtjes afkomen. Ze leggen lange eisnoeren af die rond de stengels van waterplanten worden gewikkeld. Door hun nachtelijke levenswijze en hun zacht geroep wordt deze knoflookpad zelden gezien of gehoord.

“Bij Natuur en Bos stelden we voor de knoflookpad een Soortenbeschermingsprogramma (SBP) op om deze zeldzame pad in eerste instantie te behouden en vervolgens de populaties te vergroten en het aantal leefgebieden uit te breiden. We werken daarvoor intensief samen met de beheerders van de leefgebieden en het INBO”, zegt Lily Gora coördinator van dit programma. “De huidige, voormalige en nieuwe leefgebieden worden in orde gebracht, zodat ze optimaal zijn voor knoflookpad.”

“We hebben het afgelopen jaar verschillende aanpassingen gedaan aan de vijvers en er staan nog meer werken ingepland voor de komende jaren. De vijvers die belangrijk zijn voor amfibieën worden jaarlijks in het najaar drooggezet en weer visvrij opgelaten in het voorjaar. Dit waterbeheer is arbeidsintensief maar heel belangrijk, want vissen eten de larven van deze knoflookpad.” vult Jaak Luys de conservator van De Maten. 

Kweekprogramma voor de knoflookpad

De knoflookpad is één van de soorten waarvoor een kweekprogramma bestaat. Dat betekent dat in het voortplantingsseizoen eisnoeren uit de twee Vlaamse nog bestaande populaties worden verzameld en in het Onderzoekscentrum voor Aquatische Fauna van het INBO, worden opgekweekt. “In feite geven we de larven in de kwekerij de kans om in optimale omstandigheden te ontwikkelen tot grote dikkoppen en zelfs door te groeien tot juveniele padjes. Op deze manier overleven ze die eerste predatiegevoelige periode in hun levenscyclus. Ondertussen hebben we enige expertise wat betreft de knoflookpad. We weten wat de knoflookpadden lusten. Ze krijgen hier dus goed te eten”, lacht Johan Auwerx coördinator van de kwekerij.

“Door de Europese projectmiddelen kunnen we een versnelling hoger schakelen”, aldus Loïc van Doorn onderzoeker bij het INBO, “Uit ons onderzoek blijkt dat de geïsoleerde Vlaamse populaties genetisch niet divers zijn en dat de knoflookpadpopulaties in Vlaanderen, Nederland, Frankrijk en het westen van Duitsland tot dezelfde genetische cluster behoren.. In Nederland werden in de periode 2012-2016 op verschillende plaatsen knoflookpadden geherintroduceerd, en werden populaties gemixt om de genetische diversiteit te versterken. Natuur en Bos heeft een vergunning van de Nederlandse overheid gekregen voor het verzamelen van eisnoeren in Nederlandse gebieden met een duurzame knoflookpad populatie. Wat we hier vandaag aan de Grote Dilikensweier uitzetten is een mix van deze Nederlandse en Vlaamse knoflookpadjes.”

Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir: “Decennialang heeft Vlaanderen haar natte natuur verwaarloosd. Zo ging de laatste 60 jaar maar liefst 75% van onze natte natuur verloren. De impact op onze biodiversiteit was gigantisch. Zo heeft het knoflookpadje hier in Genk eeuwenlang geleefd tot daar zo’n tien jaar geleden een einde aan kwam. Vandaag zetten we die fout recht. Ik wil dan ook iedereen bedanken op het terrein voor hun vele inspanningen om van De Maten opnieuw een mooie thuis te maken voor het diertje.”

“Toch wel een historisch momentje”, zegt schepen Toon Vandeurzen. “Na 10 jaar opnieuw knoflookpad in de Genkse Maten. Het is belangrijk dat we blijven werken aan de verbetering van de milieu- en natuurkwaliteit in onze natuurgebieden. We zijn blij met de nauwe samenwerking tussen ANB, VLM, Natuurpunt, INBO en onze stadsdiensten. Er zijn de komende jaren nog enkele grote projecten gepland samen met deze partners waardoor de Genkse Maten zijn status als hotspot voor biodiversiteit in Vlaanderen alleen maar kan versterken”.

Het kweekprogramma voor knoflookpad wordt gesubsidieerd met Europese middelen in het kader van het Life-project BNIP (Belgian Nature Integrated Project), dat nu opgevolgd wordt door het Life B4B (Biodiversity for Belgium).