Natuur in de zorg

Zowel wetenschappers als beleidsmedewerkers bevestigen dat natuur op loopafstand in de bebouwde omgeving positieve effecten heeft op onze fysieke en mentale gezondheid. Stedelijke natuur zorgt bovendien voor een hechter natuurweefsel in Vlaanderen, en leidt zo tot meer biodiversiteit, wat ook ons klimaat ten goede komt. Klimaat, natuur en gezondheid gaan dus heel goed samen.

Bron: www.wwf.nl/wat-we-doen/focus/klimaatverandering

Als mensen in contact komen met natuur kan dat op verschillende manieren voordelen hebben voor hun gezondheid en welzijn:

• Verminderen van schade: bijvoorbeeld een frisse neus halen waardoor je opnieuw energie hebt om aan de slag te gaan, buiten in het groen meer bewegen waardoor je minder vaak ziek wordt…
• Herstellen van capaciteiten: stress verlagen door de natuur in te gaan
• Opbouwen van capaciteiten:
  • Ontwikkeling van milieuvriendelijk gedrag: nieuwe vaardigheden die aangeleerd worden, duurzamer omgaan met natuur, jezelf verder ontwikkelen..
  • Betere academische presentaties, betere concentratie

Toch zijn er ook enkele nadelen:

• Veroorzaken van schade: in de natuur kun je gestoken worden door insecten of blootgesteld worden aan infectieziekten. Je moet je dus goed informeren om het risico te beperken. Controleer jezelf bijvoorbeeld altijd goed op teken nadat je in het bos bent gaan wandelen. Het is daarbij belangrijk om weten dat het risico niet opweegt tegen de vele voordelen die natuur biedt!

Niemand zal twijfelen aan de grote waarde van biodiversiteit. Kinderen die op jonge leeftijd een band met de natuur hebben opgebouwd, ondervinden daar levenslang voordelen van. De onderlinge verbanden tussen biodiversiteit en de menselijke gezondheid zijn complex, maar er is steeds meer onderzoek. Ondubbelzinnige oorzakelijke verbanden kunnen moeilijk gelegd worden maar de inzichten worden beter. Dat zorgt voor een gemeenschappelijke basis tussen de gezondheids- en de natuursector.

De wegen die biodiversiteit koppelen aan menselijke gezondheid en welzijn zijn weergegeven in onderstaande figuur. In de vier gebieden van wegen die biodiversiteit en gezondheid verbinden is er sprake van contact met natuur, dat wil zeggen via blootstelling en ervaring. Een extra weg loopt rechtsreeks via het gebied van schadebeperking. Dat houdt in dat biodiversiteit de gezondheid kan beïnvloeden zonder dat men in contact komt met natuur, zo kan de aanwezigheid van natuur bijvoorbeeld de waterkwaliteit verbeteren. Elk gebied kan gerelateerd zijn aan alle andere (om de figuur duidelijk te houden zijn alleen aangrenzende relaties getoond). Dubbele pijlen tussen de gebieden wijzen op wederkerige relaties. De verbanden zijn onderhevig aan verandering door de omgeving en sociaal-culturele context of individuele kenmerken.

Bron: advies Hoge Gezondheidsraad: naar Marselle et al, 2021 en zoals beschreven in advies Hoge Gezondheidsraad, HGR NR 9436, nov 2021.

Na een samenwerking tussen Natuur en Bos en het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) is op basis van interviews in elf Vlaamse zorgcentra een analyse gemaakt van de vergroeningsprojecten in deze zorgcentra. Drijfveren, succes- en faalfactoren en waardevolle gevolgen voor welzijn en biodiversiteit worden in beeld gebracht. Praktische handvaten en beleidsaanbevelingen worden aangereikt. In de eerste plaats zijn die bestemd voor zorgpersoneel en -directie en vervolgens voor onderzoeks- en beleidsorganen binnen de Vlaamse overheid. Ook bewoners, bezoekers en groenbeheerders van Vlaamse zorgcentra, en ten slotte buurt- en natuurorganisaties, scholen en jeugdbewegingen vinden in deze gids inspiratie om samen te werken.

• Download de oriëntatiegids Natuur voor Welzijn (pdf - 14,5 MB)

In 2021 brachten Nederlandse onderzoekers in het kader van het onderzoeksprogramma Groene Gezonde Ziekenhuizen een inspiratiegids uit. De bijdrage van groene interventies in vijf ziekenhuisafdelingen werden onderzocht en getoetst aan de wensen en behoeften van de betreffende patiëntengroep.

Berg, A.E. van den, Dijkstra, K. & Maas, J. (2018). Groen in en rond ziekenhuizen: Evidence-based inspiratiegids. Wenum-Wiesel.

Op een studiedag in december 2019 in het Psychiatrisch Centrum Bethanië in Zoersel werd het Praktijkgericht Actieplan Natuur en Gezondheid gepresenteerd. Dat plan is het resultaat van een studie uitgevoerd door BOS+ en NatureMinded in opdracht van het Bosforum en Natuur en Bos. 24 projecten uit binnen- en buitenland en een selectie van natuurbeheerders (privaat en publiek) werden voor deze studie bevraagd. Van elk geselecteerd project werd een gedetailleerde verkenning gemaakt met sterktes en zwaktes, opportuniteiten en bedreigingen voor de implementatie van gezondheidsvoordelen van natuur in het natuurbeheer en in de gezondheidspraktijk. Vanuit de praktijk werden uitdagingen, opportuniteiten en werkpunten beschreven die tot nuttige aanbevelingen leidden voor zowel bevoegde beleidsmakers- en uitvoerders, als vertegenwoordigers van de respectievelijke sectoren.

• Lees het uitgebreide actieplan (pdf - 27,4 MB)

Op 16 november 2020 brachten we in een eerste online inspiratiesessie professionele en niet-professionele terreinbeheerders uit de zorg- en de natuursector samen rond de centrale vraag: ‘Hoe draagt de samenwerking tussen natuur en zorg bij tot meer kwaliteitsvolle robuuste natuur die de gezondheid van mensen versterkt?’ Het programma ging specifiek in op terreininrichting, cocreatie tussen natuur en zorg, verhoging van biodiversiteit en invloed op fysieke en mentale gezondheid, aan de hand van praktijkvoorbeelden. De sessies kwamen tot stand in samenwerking met het Netwerk Natuur en Gezondheid. Dat zijn organisaties en overheden uit verschillende sectoren die de brug willen slaan tussen natuur en gezondheid.

• Bekijk de presentaties en filmpjes >

Op de inspiratiesessie bracht An De Schrijver van Hogeschool Gent een keynote over biodivers zorggroen, van wetenschap naar praktijk. Ondertussen is het resultaat van dit onderzoek beschikbaar op www.biodiverszorggroen.be.

Natuur en Bos staat in voor het beleid, het duurzame beheer en de versterking van natuur samen met alle partners. We verliezen daarbij de wisselwerking met de samenleving niet uit het oog. We staan ten dienste van die maatschappij, we streven naar meer en betere natuur en brengen die natuur graag zo dicht mogelijk bij de mensen.
Het Vlaams Infrastructuurfonds voor Persoonsgebonden Aangelegen van het departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin (VIPA) ondersteunt de realisatie van betaalbare, kwaliteitsvolle en duurzame welzijns- en zorginfrastructuur in Vlaanderen.

Het lag dus voor de hand dat Natuur en Bos en VIPA zouden samenwerken op het terrein. In 2021 sloten beide entiteiten daarom een samenwerkingsovereenkomst af met daarin volgende acties:

ACTIE 1: Praktijkvoorbeelden documenteren

Doelstelling: sensibiliseren, inspireren, kennisopbouw en kennisdeling 
Uit de projecten van Natuur in je Buurt en Groene rand van Natuur en Bos, en de VIPA-projecten ter preventie van agressie worden good practices opgespoord, bevraagd en geselecteerd om vervolgens te presenteren in visuele projectfiches. Die fiches worden aangeboden via de eigen kanalen (websites, Ecopedia…). In de fiches komt zowel de natuur- als de zorgcomponent aan bod. Er is ook aandacht voor het zorgaanbod dat is uitgewerkt op basis van contact met de natuur en via natuurbeleving. Aan de zorgvoorzieningen die nieuw bos hebben aangeplant werd gevraagd om dat te registreren in bosteller.be

ACTIE 2: Opleiding natuur en gezondheid

Doelstelling: kennisopbouw, ondersteuning, kennis- en ervaringsuitwisseling 
Een opleiding wordt uitgewerkt rond het thema natuur en gezondheid. De doelstelling is om het bredere (wetenschappelijke) kader van de meerwaarde en de impact van natuur op gezondheid en welzijn toe te lichten samen met praktijkvoorbeelden en richtlijnen voor wie er mee aan de slag wil. Voorbeeldprojecten worden uitgediept en lessen worden gecombineerd met plaatsbezoeken in de natuur en bij zorgvoorzieningen.
Secundair effect is dat er via een opleiding ook een netwerk aan mensen en experten kan ontstaan die verder invulling geven aan het thema en realisaties op het terrein kunnen ondersteunen.
Samenwerkingspartner: Inverde.

ACTIE 3: Biodiversiteitscriterium in GRO addendum Zorg

Doelstelling: realisatie op het terrein, sensibiliseren
De meerwaarde van biodiversiteit wordt opgenomen in de VIPA-criteria duurzaamheid via het criterium zoals het beschreven staat in het instrument GRO. Concreet gaat het om twee criteria: de opmaak van een beheer- en inrichtingsplan en de verbetering van de BAF+ indicator.
Momenteel wordt een onderzoek afgerond binnen de KU Leuven rond de ontwikkeling van een GRO-addendum voor de Zorg. Daarin wordt dat criterium opnieuw geëvalueerd en kan een aanvullende invulling voor de zorgsector worden ontwikkeld. Daarbij wordt gedacht aan de toevoeging van een laagdrempeliger criterium en een verdere uitwerking van het rekenblad van de BAF+ indicator.
Het GRO-criterium wordt getoetst aan het instrumentarium natuurbeheerplan en gewenste natuurstreefbeelden en te ontwikkelen natuurreferentiebeelden voor de stedelijke context.

ACTIE 4: Ontzorgen van projecten natuur en gezondheid

Doelstelling: ontzorgen, begeleiden en ontsluiten van bestaande kennis, terreinrealisaties…
We analyseren verder welke tools noodzakelijk zijn om de zorgsector te ontlasten bij de realisatie van kwaliteitsvolle functionele natuur. Zo kunnen realisaties op het terrein niet alleen sneller worden verwezenlijkt, maar wordt er ook expliciet invulling gegeven aan de kwaliteit van de vergroening en het therapeutische gebruik achteraf.
De aspecten die meegenomen worden zijn: structurele inschrijving van natuurdoelstellingen in de omgevingswerken van zorgvoorzieningen, betere begeleiding van projecten, instrumenten voor beheer, ontsluiting van bestaande voorbeeldbestekken, de oriëntatiegids en hoe we hier verder rond kunnen samenwerken.

Natuur en Bos en VIPA werkten al samen rond volgende acties:

• Aandacht voor zorgnoden bij natuur-gezondheidsprojecten
• Zorgvoorzieningen warm maken om met welzijnsgroen aan de slag te gaan
• Integratie van dit thema in bestaande subsidie-instrumenten

Meer informatie vind je op het kenniscentrum van VIPA

Draagvlak creëren van onderuit, het beter bevragen van zorgnoden voor de terreiningrepen plaatsvinden, het informeren over kwetsbare natuur en de toegankelijkheid van natuur… Dat zijn allemaal verschillende expertises. Hoe beter de experten elkaar vinden en kunnen samenwerken, hoe groter de kans op co-creatie en op een geslaagd en duurzaam project. Realisaties rond natuur in de zorg zijn bij uitstek lokale initiatieven en gebeuren altijd op maat. Samenwerking en een geslaagde verbinding tussen sectoren dragen bij aan een geslaagde transitie: voor meer natuur dicht bij de mensen, voor een goede gezondheid en welzijn en een beter klimaat.

Hieronder vind je een niet-limitatieve lijst van partners die meehelpen om samen projecten natuur in de zorg te realiseren.

• Departement Zorg: Gezonde Publieke Ruimte
• Vlaamse LOGO: Gezondheidstoets
• Vlaams Instituut Gezond Leven: creëer een groene omgeving en natuur voor gezondheidswinst
• Het Netwerk Natuur en Gezondheid: op het terrein hebben meer dan veertig organisaties zich geëngageerd in het Netwerk Natuur en Gezondheid (Vlaanderen) om het thema op de kaart te zetten en samenwerking te promoten. Dit is hun visie. Dat gaat van natuurorganisaties, zorgactoren, mutualiteiten, universiteiten en entiteiten van onder andere de Vlaamse overheid tot individuele zorgvoorzieningen.
• Natuurpunt: Natuur en Gezondheid
• Regionale landschappen: projecten Natuur en Zorg
• Bos+: Dokter Bos
• Terra-Therapeutica vzw: tuintherapie en therapeutische tuinen voor kwetsbare personen
• Good planet Belgium: de Intergenerationele Tuin
• Zowat alle hogescholen en onderzoeksinstellingen in Vlaanderen zijn onderzoeken opgestart rond het thema natuur en gezondheid. De leerstoel Zorg en Natuurlijke leefomgeving van de universiteit van Antwerpen heeft een project Buitenzorg over de vergroening op maat van zorginstellingen, vanuit het idee dat natuur een gunstig effect heeft op de gezondheid. In de eerste plaats voor de patiënten, maar ook voor het personeel, de bezoekers en de omwonenden. Het project gelooft dat het via deze aanpak met o.a. bewijsvoering, proces en draagvlak nog meer zorginstellingen kan enthousiasmeren en overtuigen om het contact met de natuur of het landschap op te zoeken.
• Hogeschool Gent: interdisciplinair onderzoeksproject Biodivers Zorggroen met geïntegreerde kennis over het ontwerp, de aanleg, het beheer en het gebruik van biodiverse zorgtuinen.
• Studentenproject van Arteveldehogeschool: enkele zorgprojecten

Welkom!

• Praktisch verloop van de voormiddag door Jelle De Wilde, centrale moderator
• Context: realisaties en lopende projecten natuur in de zorg: overzicht van o.m. projectoproep Natuur in je Buurt
  • Download het Praktijkgericht Actieplan Natuur en Gezondheid (pdf - 27,4 MB)

Verwelkoming door minister Zuhal Demir

Samen naar meer natuur in de zorg

• Voorstelling interventie-onderzoek aan de hand van praktijkvoorbeelden, door Ilse Simoens, Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek
  • Download de presentatie van I. Simoens: actieonderzoek (pdf - 1,32 MB)

Biodivers zorggroen

• Van wetenschap naar praktijk, door An De Schrijver, Hogeschool Gent 
  • Download de presentatie van A. De Schrijver: biodivers zorggroen (pdf - 13 MB)

Bekijk de film van het plenaire gedeelte met Jelle De Wilde, minister Zuhal Demir, Ilse Simoens en An De Schrijver:

• Bekijk het filmpje over zorgvoorziening Bethanië in Zoersel, een prachtig voorbeeld van de projectoproep Natuur in je Buurt >

Keuze uit vier sessies

1. Setting detentie, kwalitatieve groene buiteninrichting: Laure De Vroey, BOS+ i.s.m. bureau Fris in het Landschap
   • Hoe kan een kwalitatieve vergroening van penitentiaire centra het welzijn van gedetineerden en personeel verbeteren, agressie en recidives inperken en tegelijk bijdragen aan klimaatadaptatie en lokale biodiversiteit? In deze sessie werpen we een blik achter de muren. De initiatiefnemers van het project 'Zuurstof voor de gevangenis' delen hun lessen uit piloottrajecten bij drie Vlaamse gevangenissen, waarna we samen in gesprek gaan over aandachtspunten, good practices en ambities voor een groenere, gezondere en stimulerende gevangenisomgeving. 
     • Download de presentatie van L. De Vroey: kwalitatieve groene buiteninrichting bij detentie (pdf - 2,07 MB)
2. Setting woonzorgcentrum, biodiverse zorgtuin: Benno Geertsma, Natuurpunt i.s.m. WZC Sint-Bernardus te Bertem
   • Wat als de tuin van een zorgcentrum tot leven wordt gebracht en de bewoners elk seizoen naar buiten worden gelokt voor tal van natuuractiviteiten? De biodiverse zorgtuin is geen groene bijkomstigheid maar onderdeel van een zorgvisie. Rolstoelvriendelijke plantenbakken, plukkamers met plukfruit, bloemen en bomen voor meer bijen en vogels... Er zijn heel wat mogelijkheden. Natuurpunt werkte i.s.m. verschillende partners aan enkele biodiverse tuinen rond zorgcentra. In deze workshop belichten we vooral de resultaten van het project ‘Groene vingers in de zorg’, ondersteund door de provincie Vlaams-Brabant. I.s.m de vzw Ecolife werkten we tal van acties uit rond zowel klimaat en energie als natuur. Het betrokken Woonzorgcentrum Sint-Bernardus (Bertem) beantwoordt mee jullie praktische vragen. 
     • Download de presentatie van B. Geertsma: biodiverse zorgtuin (pdf - 1,24 MB)
3. Setting ziekenhuis, natuurlijk revalideren en healing environment: Liesbeth Van Gysegem, Regionale landschappen Limburg i.s.m. Bas Römgens, Ziekenhuis Oost-Limburg 
   • Het Synaps Park, de campus rond Ziekenhuis Oost-Limburg in Genk, is een dynamisch zorgknooppunt in ontwikkeling waar zorg, stad en natuur verbonden worden tot een aantrekkelijke, gezonde en duurzame plek. Het Synaps Park wordt ontwikkeld tot een healing environment, toonaangevend voor een verbindende en activerende zorgomgeving waar natuur bijdraagt aan herstel, welzijn, preventie, stressreductie, een gezonde levensstijl en sociaal contact. Ziek en gezond, jong en oud, werkend en studerend, natuur en stad vinden - en versterken - elkaar in een Synaps Park met een ecologische inrichting. Architect Bas Römgens beantwoordt al jullie vragen.
     • Download de presentatie van L. Van Gysegem en B. Römgens: Bloem+Bos: vitamientjes voor het hart (pdf - 13,9 MB)
4. Setting wetenschap: betekenis van evidence-based onderzoek natuur en gezondheid: Hans Keune, Universiteit Antwerpen/INBO en Michelle Plusquin, Universiteit Hasselt 
   • Natuurcontact is een duurzaam gezondheidsondersteunend element. Het effect van natuur op de mens is niet bij iedereen hetzelfde maar veel mensen ervaren het als positief. Of meer tijd in de natuur de kans op ziekten ook echt vermindert, is het voorwerp van voortschrijdend inzicht en onderzoek. Professoren Hans en Michelle belichten recent opgestart of te starten onderzoek in Vlaanderen. Daarna geven zij antwoord op jullie vragen omtrent evidence-based onderzoek rond natuur en gezondheid in Vlaanderen en daarbuiten. 
     • Download de presentatie van H. Keune en M.Plusquin: evidence-based onderzoek natuur en gezondheid (pdf - 3,86 MB)

Keuze uit drie sessies

1. Setting zorgvoorziening volwassenen met verstandelijke beperking, veerkrachtpad: Frank Monsecour, Arteveldehogeschool i.s.m. Ebergiste Borgwal (Gavere) en NatureMinded 
   • Al vele jaren is de natuur een belangrijk onderdeel van de dagelijkse werking in Ebergiste te Vurste. Deze zorgvoorziening voor volwassenen met een verstandelijke beperking ligt in een historische kasteelsite waar onlangs het eerste veerkrachtpad van Vlaanderen werd ingewandeld, ondersteund door de provincie Oost-Vlaanderen en CM. Het kasteelpark, de moestuin, het dierenpark en een herdenkingsruimte in het bos zorgen al jarenlang voor dagelijks contact van de bewoners met de natuur. Bijna alle activiteiten in en met de natuur zijn spontaan gegroeid, het veerkrachtpad vormde de opstap naar een verdere visievorming. In deze workshop wordt de inzet van natuur in Ebergiste toegelicht alsook de realisatie van het veerkrachtpad door NatureMinded. Zij beantwoorden graag al jullie vragen.
   • Download de presentatie van F. Monsecour: zorgvoorziening Ebergiste en NatureMinded Veerkrachtpad (pdf - 8,06 MB)
2. Setting buiten zorgvoorziening: vrijwilligerswerking en zorgbossen: Myriam De Bie, Natuur en Bos, i.s.m. Wim De Maeyer, Natuur en Bos, en Bert Van Gils, Bosgroep Antwerpen Zuid
   • Park Vordenstein is een oud kasteelpark, een oase van rust en stilte in een stedelijke omgeving. De natuurwaarde in het park is goed ontwikkeld. Al bijna 20 jaar loopt er een participatieproject met de gebruikers van het park. Zowat elke dag zijn buren, vrijwilligers en rustzoekers bezig in het park, in weer en wind. Mede door hun dagelijkse inzet is de natuurwaarde er goed ontwikkeld. Regiobeheerder Wim toont hoe hier en ook in enkele andere openbare domeinen samenwerken leidt tot een gezonde omgeving en meer biodiversiteit. 
   • De Antwerpse bosgroepen werken samen met private boseigenaars en diverse andere partners aan een Platteland Plus project Zorgbossen. Samen verzorgen zij een zinvolle dagbesteding in de vorm van kleinschalige bosbeheerwerkjes voor mensen die er nood aan hebben. Het aanbod aan dagbesteding verloopt vooral via de zorgvoorzieningen, maar via een Impulssubsidie Arbeidszorg kunnen mensen ook op individuele basis deelnemen. Coördinator Bert brengt dit hoopvolle verhaal. Uiteraard is er ruimte om vragen te stellen aan Wim en Bert. 
     • Download de presentatie van M. De Bie: setting buiten zorgvoorziening: algemeen (pdf - 11,4 MB)
     • Download de presentatie van W. De Maeyer: Vrijwilligerswerking in Park Vordenstein (pdf - 5,32 MB)
     • Download de presentatie van B. Van Gils: Zorgbossen, een Platteland Plus project (pdf - 4,35 MB)
     • Bekijk het filmpje over het Multimovepad in samenwerking met zorgvoorziening De Lovie in Vleteren >
3. Setting ziekenhuis, zorg is onze natuur, natuur is onze zorg: Karina Abeels, Natuur en Bos, i.s.m. Romy Petitjean, AZ Sint-Lucas Brugge
   • Het Sint-Lucas ziekenhuis in Brugge grenst aan de Steenbrugse bosjes van Natuur en Bos. Dit voorjaar zorgden zij samen voor wandellussen en rustelementen in het bos. Wie het ziekenhuis binnenkomt, krijgt op infoborden uitleg over het bos, waar er gewandeld of 'gewacht' kan worden. De rust en kalmte in het bos staan vaak in contrast met de hectische momenten binnen de muren van het ziekenhuis. Karina en Romy leggen uit hoe dit project tot stand kwam. Zij gaan graag in op jullie vragen. 
     • Download de presentatie van K. Abeels: Zorg is onze natuur, natuur is onze zorg (pdf - 25,3 MB)

Afsluiter

• Blik op de toekomst door Olaf Moens, Vlaams Instituut Gezond Leven 
  • Download de presentatie van O. Moens (pdf - 947 kB)

Voorbeelden van bestaande samenwerkingen tussen Natuur en Bos en zorgcentra:

Snoezelbos Covida, Hasselt

Snoezelen is een combinatie van snuffelen en doezelen, van ontdekken en tot rust komen, met als doel alle zintuigen te prikkelen, even weg van alles te zijn, in een geborgen omgeving in contact met de natuur. Natuur en Bos en Covida realiseerden zo in co-creatie een snoezelbos in hun voorziening in Hasselt voor personen met een verstandelijke beperking. Er werd tegelijk aan bosomvorming gedaan waarbij exoten plaats ruimden voor inheemse soorten.

Wat zijn snoezelbossen?

Mensen met een beperking of een gedragsstoornis hebben regelmatig nood aan rust. Daarom worden er in zorginstellingen speciale ruimtes ingericht waarin patiënten zich even kunnen terugtrekken, weg van alle drukte. Zo zijn er time-outruimtes, met zo min mogelijk afleiding, of snoezelruimtes, waar zintuigen volop geprikkeld worden. Maar waarom zouden zij die rust ook niet buiten kunnen vinden, in de verkwikkende natuur? Een groene omgeving is immers de plaats bij uitstek om even de pauzeknop in te drukken en om aangenaam gestimuleerd te worden door natuurlijke prikkels.

Snoezelbossen zijn plekjes in de natuur, vaak dicht bij een zorginstelling, die bestemd zijn om mensen met een zorgnood de nodige rust te geven. De inrichting van het groen moet inspelen op de noden van de personen die gebruikmaken van het snoezelbos en kan daarom sterk verschillen.

Werk je bij een zorgcentrum en wil je ook een snoezelbos te realiseren? Zo ga je te werk:

Stap 1: Zoek een geschikte locatie die je mag gebruiken

• Niet te ver van de mogelijke gebruikers
• In een rustige omgeving

Stap 2: Werk een (groen) idee uit

• Speel in op zorgnoden van de patiënten en bevraag ook de begeleiders
• Hou rekening met de startsituatie van het perceel
• Hou rekening met het risicoprofiel van de patiënten bij de keuze van rustelementen
• Werk samen met een landschapsarchitect of groen-/tuinaannemer voor inspiratie
• Contacteer de eigen technische dienst
• Werk eventueel samen met de bewoners/patiënten
• Denk aan toegankelijkheid, bv. voor rolstoelgebruikers

Stap 3: Dien een projectaanvraag in

• Meerdere projectoproepen ondersteunen snoezelbossen
• Agressiepreventie jongerenwelzijn (VIPA)
• Vergroeningsprojecten (Dep. Omgeving)

Stap 4: Richt het snoezelbos in volgens plan en budget

Stap 5: Zorg voor een goed beheer

• Ook een snoezelbos moet goed onderhouden worden. Afhankelijk van de keuzes die gemaakt worden bij de inrichting kan dat door eigen personeel en/of bewoners gedaan worden, zeker als het gaat om een onderhoudsvriendelijke groene omgeving.
• Voor grotere stukken natuur of moeilijk te onderhouden percelen kun je terecht bij regionale landschappen, bosgroepen, natuurverenigingen of tuin- en groenaannemers.

Wachtkamer in het bos, AZ Sint-Lucas en Steenbrugse bosjes, Brugge

Het ziekenhuis AZ Sint-Lucas grenst aan het natuurgebied de Steenbrugse bosjes. In het bos zijn wandellussen uitgewerkt en gezonde boshoekjes ingericht waar bezoekers, maar ook patiënten en personeel, een verkwikkende pauze kunnen inlassen. In het ziekenhuis krijg je meer informatie. Ook buiten is een infobord voorzien. De wandellussen hebben een tijdsindicatie zodat je na een heilzame wandeling tijdig op je afspraak geraakt.
Therapeuten van het AZ Sint-Lucas deelden hun ervaringen met de wachtkamer in een artikel op Onze Natuur.

Er zijn drie bewegwijzerde wandellussen: van een korte wandeling van 20 minuten tot een langere wandeling van 1 uur, met altijd mogelijkheden om in te korten. De korte wandeling is toegankelijk voor rolstoelen bij gunstige weersomstandigheden en op regelmatige afstand staan banken om even uit te rusten. Er werden ook gebeeldhouwde banken opgesteld in een cirkel en stiltehoekjes, als een echte ‘wachtkamer in de natuur’. Patiënten of bezoekers kunnen er even vertoeven, ziekenhuismedewerkers kunnen er hun middagpauze houden of samen met hun leidinggevende een gesprek in openlucht voeren. Het bos kan ook ingezet worden bij therapeutische behandeling voor allerhande doelgroepen.

In de onthaalruimte van het ziekenhuis is er een natuurhoekje ingericht. Daardoor wordt het bos een beetje binnengebracht in het ziekenhuis om zo de patiënten en bezoekers zin te geven om het bos in te trekken voor een weldadige wandeling tijdens langere onverwachte wachttijden, om hun gedachten te verzetten of gewoon om even tot rust te komen of om de kinderen nog snel te laten ravotten vlak voor een ziekenhuisbezoek.

Wandelen met wielen in Pelt

In 2021 is in samenwerking met zorgvoorziening De Klimroos en de gemeente Pelt een wandelpad, inclusief rolstoeltoegankelijke zone, opnieuw aantrekkelijk en kindvriendelijk gemaakt met langs de route een vlinder- en insectenvriendelijke pluktuin met bessen, noten en vruchten, en een veldje waar Kubb of petanque gespeeld kan worden. De blikvanger van het pad is een parasolvormig afdak boven een picknicktafel met een speciale plaats voor rolstoelen.

Samenwerking met jongerenwelzijn in Limburg.

Sinds 2014 wordt de bovenverdieping van een boshuis in Hasselt ter beschikking gesteld. Jongeren in een problematische opvoedingssituatie kunnen er zich terugtrekken en taken uitvoeren in de natuur. De rust en het contact met de natuur wordt als kader aangewend in de begeleiding.

Vrijwilligerswerking Vordensteinpark, Schoten

Vordenstein in Schoten is een 110 hectare groot park en een oase van rust. Het is dus geen zorgsetting maar een park en een toonbeeld van harmonisch park- en groenbeheer. Sinds 2001 is er een vrijwilligerswerking met mensen uit de buurt. Ondertussen is er een samenwerking met het ziekenhuis van Antwerpen (ZNA) en zijn er integratietrajecten en leerwerkplekken op maat. Er is ook een dementietuin. Vordenstein krijgt een tien voor biodiversiteit in een sfeer van gezelligheid en werd vormgegeven door een diversiteit aan mensen. Het is een natuurzorgplek van en voor mensen met een hart voor natuur. Vordenstein kreeg dan ook al drie keer een Green flag award. Als  je inspiratie wilt opdoen hoe biodiversiteit in een parkomgeving er kan uitzien, dan is een bezoek zeker aangeraden. Het park is dagelijks open van 8 tot 17 u., in het tussenseizoen (maart-april en september-oktober) tot 19 u. en in de zomer tot 21 u. De toegang is gratis.

Frankveld, Beersel

In maart 2022 werd een graslandje naast het natuurgebied Frankveld in Beersel in handen gegeven van vzw Moesjebaaz die er moestuinieren. Die vzw voorziet een wekelijkse dagbesteding in de moestuin voor mensen met een beperking. Samen met gasten zullen ze er elke dinsdag werken om op ecologische wijze een biodiverse moestuin/voedselbos uit te bouwen.

Multimovepad Sixtusbossen – De Lovie, Vleteren/Poperinge

Natuur en Bos, Sport Vlaanderen, lokale besturen en de Lovie vzw werkten samen om een multimovepad aan te leggen van 4,5 km. Er werden onder andere klim- en stappalen, een evenwichtsbalk, een duikelrek, een touwenparcours en een klimnet voorzien waarop kinderen spelenderwijs hun motorische vaardigheden oefenen in een groene omgeving. Meer info op www.natuurenbos.be/multimovepad.

In 2008 werd in Gavere (Vurste) door Natuur en Bos een bos aangeplant voor de actie ‘Kom op tegen kanker’. Ondertussen is het een volwaardig uitgegroeid bos waarin een rolstoeltoegankelijk pad werd aangelegd met planten en struiken op bereikbare hoogte en afstand voor een authentieke natuurbeleving voor personen die minder mobiel zijn. Het pad is te bereiken voor de bewoners van Borgwal Ebergiste. Die zorgaanbieder is naast het bos gelegen in een historisch kasteelpark met oude bomen en een rijke biodiversiteit. De zorgvoorziening werkt veel met natuur tijdens hun therapie. Ze zijn voorlopers om natuur in hun zorgvisie op te nemen. Voor bezoekers is er een veerkrachtpad aangelegd.

Voorbeelden van projecten die zijn uitgevoerd via ondersteuning van de projectoproep Natuur in je Buurt, al dan niet in combinatie met andere financiële middelen:

Er zijn al vele goede voorbeelden op het terrein. Nu al zorgen zorgvoorzieningen voor luwteplekken door meer natuur, voor meer natuurbeleving in de zorg- en werkomgeving, voor een zorgaanbod op basis van natuurcontact. Ze dragen via de inrichting bij aan waterretentie en waterinfiltratie. Dikwijls komt ook het verhaal van inclusie en maatschappelijke integratie naar boven en hoe er via meer toegankelijke natuur gemakkelijker contacten worden gelegd met buren en andere doelgroepen zoals scholen, jongerenwerking… Deze zorgvoorzieningen zijn voor ons de proefvelden waar we moeten naar kijken, overal in Vlaanderen. Vanuit al deze goede praktijken willen we kennis opbouwen en delen.

Ziekenhuis Oost-Limburg in Genk

Ziekenhuisterrein wordt verweven tot een aantrekkelijke, gezonde en duurzame plek opgenomen in het Nationaal Park Hoge Kempen.     

Ter Heide in Genk

Aangelegd snoezelbos in een bestaand bos met tegelijk het opwaarderen van de kwaliteit van het bosbestand: verwijderen van exoten, nieuwe aanplant met inheems materiaal.     

AZ Alma in Eeklo

Samenwerking binnen een netwerk van partners uit de zorg- en de natuursector die leidt tot het inrichten van een biodiverse beweeg- en beleefruimte, niet enkel voor het ziekenhuis maar ook voor de buurt.

Groep St. Franciscus in Oosterzele

De belevingstuin Vuenteca bewijst dat de projectsubsidie voor een duwtje in de rug kan zorgen en de samenwerking tussen alle partners op het terrein stimuleert om een landschappelijk ingepaste belevingstuin te realiseren.

Bethanië geestelijke gezondheidszorg Emmaüs in Zoersel

Kwaliteitsvoller maken van de buitenruimte in functie van de therapie en een rijke biodiversiteit in een parkachtige omgeving die aansluit bij waardevolle natuurterreinen in de buurt. (ondersteuning via projectoproep Lokale vergroeningsprojecten in 2019)

Zorgboerderij Meander in Kapellen

Een zorgboerderij waar naast het genieten van de groene buitenruimte de cliënten bijdragen aan de aanleg en het onderhoud als zinvolle dagbesteding.

Noorderhart Mariaziekenhuis in Pelt

Inrichting van een belevingstuin naast het ziekenhuis, die grenst aan een parking. Het is een rustgevende plaats in het groen om even op adem te komen. Er loopt een semi-verhard rolstoelvriendelijk pad door de tuin, voorzien van rust- en picknickplekken. De tuin bevat aromatische kruiden, hagen, fruithagen, bloembollen, hoogstammige bomen en fruitbomen. De wilde bloemenweide vormt een schuilplek en voedingsbron voor heel wat insecten. De belevingstuin is voor iedereen toegankelijk. Er is een verbinding met het aangrenzende fiets- en wandelpad zodat ook voorbijgangers ervan kunnen genieten.

Psychiatrisch ziekenhuis Sint-Alexius in Grimbergen

Inrichting van de buitenruimte voor cliënten en therapeuten om weer voeling te krijgen met de realiteit. Tegelijkertijd kan het zorgpersoneel zich ontspannen in de mooie omgeving. Naast het ontwerp is er een masterplan opgemaakt.

Sociaal huis en snoezelbos Wintam in Bornem

Aanleg van een toegankelijke prikkelarme zone voor bewoners van het WZC De Vlietoever en zorgvoorziening Huize Eyckerheide. Ook buurtbewoners en buurtcomités komen er samen.    Persartikels: hier en hier
Gent, Universitair Ziekenhuis project ‘U zit in Den Hof’ i.s.m. kinder- en jeugdpsychiatrie. Natuurlijke groene buitenruimte bij de gesloten afdeling kinder- en jeugdpsychiatrie met rustige hoekjes en houten spelelementen.

De Walhoeve vzw in West-Vleteren

Organisatie actief in de jeugdzorg legt buitenomgeving aan als buitenlokaal in de natuur.

We verwachten nog resultaten van lopende projecten in volgende zorgcentra en steden en gemeenten:

• Balen, WZC Orelia Keiheuvel (artikels uit de pers en gemeente)
• Gentbrugge, vzw Organisatie Broeders van Liefde – MFC Sint-Gregorius
• Herzele, OCMW Ter Leen
• Kasterlee, bezoekerscentrum De Liereman met doortrekken van het heidelandschap in het naburige psychiatrische zorgcentrum
• Kortrijk, AZ Groeninge met de creatie van een groene buitenruimte
• Leuven, inrichting Sint-Maartendal i.s.m. nabije zorginstelling
• Menen, snoezelbos i.s.m. naburige zorgvoorziening
• Merksplan en Natuurpunt, aanleg rolstoelvriendelijk pad
• Oud-Heverlee i.s.m. WZC De Kouter
• Roeselare i.s.m. WZC Zilverberg
• Brasschaat, De Mick WZC
• Gevangenis van Leuven, Brugge, Hasselt, Oudenaarde in samenwerking met BOS+, ontwerpbureau Fris in het Landschap, vzw Terra Therepeutica en hogeschool PXL
• Bierbeek, Waaranders vzw
• Borgloon, Orelia Zorg
• Lommel, jongerenwerking Pieter Simenon
• Hasselt, Hogevijf dementievriendelijke natuuroase
• Lennik, inclusieve zonnetuin Eizeringen
• Ieper, park naast het Jan Ypermanziekenhuis
• Meldert, buitenruimte Thomashuis
• OPZ Geel, snoezelpark
• Houthalen-Helchteren ism WZC Vinkenhof
• Lochristi, woonleeftuin in WZC Sint-Eligius vzw Zorg-Saam Zusters Kindsheid Jesu