Zwin, we werken aan topnatuur

Natuurherstelproject Kleyne Vlakte voor watervogels, weidevogels en waardevolle graslanden (IV)

Het Agentschap voor Natuur en Bos start met natuurherstel in de Kleyne Vlakte in de Zwinduinen en -polders in Knokke. Graafwerken en herprofilering van het terrein zullen zorgen voor verschraling en vernatting. Voor de watervogels worden enkele broedeilanden met schelpengruis aangelegd en een voswerende afsluiting geplaatst.

• Status: vergund en gegund
• Uitvoering: september 2025
   

Creatie van poldergrasland en boomkikkerbiotoop in het Dievegat (XIII)

Het Agentschap voor Natuur en Bos start met natuurontwikkeling op een voormalige akker tussen de Retranchementstraat en de Isabellavaart in Knokke. Met de inrichtingswerken zorgen we voor het herstel van bijna 4 hectare poldergrasland met broedmogelijkheden voor watervogels. Er ontstaat ook een geschikt biotoop voor kamsalamander, boomkikker en andere amfibieën.

• Status: vergund en gegund
• Uitvoering: september 2025
   

Natuurherstel in de Korteduinen zorgt voor waardevolle duingraslanden (IX)

• In uitvoering
• Februari-maart 2025, afwerking in augustus 2025 door afstemming werfverkeer met rioleringswerken en wegeniswerken aan de Hazegrasstraat en omgeving
   

Natuurherstel in Lapscheure: herstel van poldergrasland en boomkikkerbiotoop (12)

Hier werkt het Agentschap voor Natuur en Bos aan natuurherstel in het natuurgebied Einde van de Wereld ter hoogte van het Lapscheurse Gat in Damme. De werken worden uitgevoerd tussen de Zeedijk, het Lapscheurse Gat, de Damse Vaart en de Belgisch-Nederlandse grens. 

Met de inrichtingswerken zorgen we voor het herstel van zo’n 40 hectare poldergrasland met broedmogelijkheden voor watervogels, bruine kiekendief en blauwborst en een geschikt biotoop voor kamsalamander, boomkikker en andere amfibieën. In de poldergraslanden verwachten we onder andere tureluur, kolgans, grauwe gans en kleine rietgans. Voor de begrazing zal worden samengewerkt met lokale landbouwers.

Status:

• Opmaak omgevingsvergunning en aanbestedingsdossier
• Geplande start werken: augustus-september 2025
   

Nazorg i.k.v. LIFE DUNIAS in Knokke-Heist

Status: 

• Werken sinds november 2024
  • Zwinduinen en Blinckaertduinbos zijn afgerond, in 2025-2026 gebeurt nog nazorg
  • Baai van Heist en Sashul: februari 2025
• Volg het via www.natuurenbos.be/lifedunias of via Facebook / Instagram
   

Werken aan een klimaatrobuust duinbos (VIII)

Ook dit jaar plant het Agentschap voor Natuur en Bos een reeks beheerwerken in het Blinckaertduinbos en de bosjes in de Binnenduinen en Zwinduinen in Knokke. Er wordt terug een deel van de woekerende klimop verwijderd, er gebeurt nazorg na de exotenbestrijding van vorig jaar, er gebeuren nieuwe bosaanplantingen en de speelzone ter hoogte van de Golf krijgt verder vorm.

Status: 

• Werken vanaf september 2024
   

Meer schapenbegrazing in de Zwinstreek

(Schapen en geiten worden vandaag de dag al ingezet voor het natuurbeheer in de Zwinstreek. Ze zorgen voor een hogere biodiversiteit en maken ook het beheer mogelijk van de moeilijker bereikbare plaatsen zoals dijken. Als het kan, werken we met oude zeldzame rassen, zoals bijvoorbeeld de Duingeit en het Vlaams Schaap.) Agentschap voor Natuur en Bos bouwt de komende jaren de schapenbegrazing in en rond het Zwin verder uit. Dit eeuwenoude vertrouwde beeld, wordt zo terug zichtbaarder in het landschap

Status:

• Vanaf voorjaar 2025 worden extra natuurgebieden begraasd
   

Opstuwen van de Paulusvaart en bestrijden van Japanse Duizendknoop (XI)

Binnen het Blue Deal programma van de Vlaamse overheid wordt verder gewerkt aan duurzaam waterbeheer rondom het Zwin. De Oostkustpolder plaatst twee stuwen op de Paulusvaart om waterberging en vertraging van waterafvoer mogelijk te maken. Ook de oevers van de Paulusvaart worden hersteld en verstevigd. Plaatselijke vernatting van de Binnenduinen is hierdoor mogelijk. De invasieve en hardnekkige woekerplant Japanse duizendknoop wordt er stevig aangepakt.

Status: 

• Vergund en gegund
• Werken gestart op 14 november 2024
   

Natuurherstel in de Binnenduinen van Knokke (IX)

Ten zuiden van het Jagerspad herstellen private eigenaars de natuur in uitvoering van een goedgekeurd natuurbeheerplan. In 2025 wordt 2,3 ha extra natuur aangelegd. De bouwvoor wordt verwijderd om duingraslanden en vochtige duinvalleien te herstellen. De oever van het Kalfduinkreekje wordt afgeschuind en stuwen worden geplaatst zodat de grondwaterschommelingen in het gebied kunnen beperkt worden. Er worden 2 poelen aangelegd en inheemse streekeigen soorten worden aangeplant. Een afsluiting maakt een natuurgerichte begrazing van het gebied mogelijk 

Status:

• Beheerplan van 2,3 ha goedgekeurd begin 2025, werken in uitvoering
   

Dinsdag 18 februari 2025
Natuurherstelproject Kleyne Vlakte voor watervogels, weidevogels en waardevolle graslanden

Maandag 17 februari 2025
Natuurherstel in de Korteduinen zorgt voor waardevolle duingraslanden

Vrijdag 31 januari 2025
World Wetlands Day 2025: Zwinuitbreiding als remedie tegen biodiversiteitscrisis

Dinsdag 1 oktober 2024
Zwinuitbreiding loont: zeldzame getijdennatuur in volle ontwikkeling

Dinsdag 12 maart 2024
Natuurherstel in de Binnenduinen van Knokke

Woensdag 6 maart 2024
Agentschap voor Natuur en Bos maakt van Blinckaertduinbos opnieuw uniek duinbos

Vrijdag 15 december 2023
Zwin, wij werken aan topnatuur

ZWINSTREEK IN KAART GEBRACHT

Lees de legende >

1. Zwin Natuur Park als toegangspoort voor de Zwinstreek
Ontdek vlakbij een aantal typische Zwinbiotopen met heel wat bijzondere dieren en planten. Het huttenparcours met belevingselementen, de panoramatoren en het blotevoetenpad zijn een bezoekje waard. Het ideale vertrekpunt om de prachtige natuur in de Zwinstreek te ontdekken.

2. Baai van Heist
Dit is een strandreservaat waar je slikken en schorren, duinpannen en duingraslanden vindt. Er wordt gemaaid of begraasd met schapen. Ook de exotenbestrijding vraagt hier veel aandacht.

3. Sashul en Vuurtorenweiden
Via begrazing met runderen en gericht maaien beheren we de Vuurtorenweiden als bloemrijk grasland. Het gebied kreeg recent een opfrisbeurt door rietland te maaien, grachten te herstellen, illegale groenafvalstorten te verwijderen en uniforme afsluitingen te plaatsen. De harde grens tussen de Kleiputten van Heist en de Vuurtorenweiden wordt door de gemeente Knokke-Heist onthard.

4. Kleiputten van Heist
In dit historische landschap van polderweiden springen de uitgestrekte rietvelden in het oog. Zilt grondwater verklaart het voorkomen van zoutminnende planten in de vochtige greppels. De plassen en vochtige weiden zijn een waar vogelparadijs. Runderbegrazing helpt bij het beheer. De rietvelden worden door maaibeheer verjongd zodat ze een optimaal broedbiotoop blijven voor moerasvogels.  Knotbomen krijgen een onderhoudsbeurt om de 8-10 jaar.

5. Directeur-Generaal Willemspark
De gemeente Knokke-Heist zet in op het behoud en de uitbreiding van duingraslanden en mosduinen. Woekerplanten zoals witte en grauwe abeel, populierachtigen, olijfwilg en rimpelroos worden aangepakt om de biodiversiteit te beschermen.

6. Groenzone Elizabetlaan
In deze zone wordt het groene karakter versterkt. Het doel is een aantrekkelijke verblijfsruimte met veel aandacht voor langzaam verkeer, een versterking van de biodiversiteit en een optimale beleving.

7. Joseph Stübbenpark
Hier worden kleinere woekerplanten, zoals sneeuwbes, rode ribes en lijsterbesspirea handmatig verwijderd in het kader van LIFE DUNIAS. Door oa. het wegnemen van struikgewas behouden en herstellen we duingrasland.

8. Park 58
Gemeente Knokke-Heist werkt hier samen met Natuurpunt Knokke-Heist. Natuurgericht maaibeheer, exotenbestrijding, graslandherstel en bosomvorming zijn hier belangrijke aandachtspunten.

9. Stadsrandbos
Dit 27 hectare grote bos bevat een speelzone, paden, waterlopen, rechtlijnige percelen en grachtenstructuren. Er werd al 4,5 hectare bos aangeplant. Hiervoor kreeg de gemeente Knokke-Heist een boslabel van de Vlaamse Regering.

10. Palingpot
Door een nattere situatie te realiseren, verwelkomen we wintergasten en doortrekkende vogels. De percelen zijn in het voorjaar dan weer een ideaal broedbiotoop voor weidevogels zoals tureluur. We vormen zo’n 13 hectare akkerland om naar grasland en leggen vier nieuwe poelen aan. Twee bestaande poelen worden vergroot en verdiept. Door graafwerken verjongen we een rietland dat nu verland is. Zo wordt het gebied weer interessant voor 
‘Palingpotlovers’.

11. Sint-Donaaspolder en kreken van Lapscheure
Sinds meerdere decennia zetten de vrijwilligers van Natuurpunt Knokke-Heist dit weidevogelgebied op de kaart. Door hun recente samenwerking met Regionaal Landschap Houtland, het Agentschap voor Natuur en Bos en lokale landbouwers ontstaan meer mogelijkheden voor de boomkikker en de zeldzame kamsalamander.

12. Einde van de Wereld
Op deze locatie voeren we graafwerken uit ter hoogte van de historische Zwingeul en het Lapscheurse Gat. We werken aan het herstel van poldergras-landen als rustgebied voor weide- en watervogels. Ook de boomkikkers helpen we een handje door de aanplant van struiken en het graven van poelen. De naam refereert naar de benaming op de Ferraris kaart uit 1777.

Lees de legende >

I Zwinvlakte
Kustbroedvogels hebben het moeilijk om geschikt broedbiotoop te vinden door het gebrek aan ruimte en rust. Ter hoogte van het broedeiland grijpen we daarom in op de natuurlijke dynamiek van de zee. Tijdens het broedseizoen houden we met een stuw het waterpeil hoog om grondpredatoren als vos en steenmarter tegen te houden. Ook schapenbegrazing, maaibeheer, graafwerken en aanbrengen van schelpen zorgen ervoor dat de eilanden aantrekkelijk blijven als broedbiotoop. Kustbroedvogels houden immers niet van te veel begroeiing.

II Zwin Natuur Park
In het park zelf vind je graslanden, struwelen, bos en poelen. Er wordt gestreefd naar een evenwicht tussen deze biotopen. De graslanden worden gemaaid om ze bloemrijk en schraal te houden. De boomopslag wordt regelmatig verwijderd uit het struweel. In de boszones kan het duinbos verder spontaan ontwikkelen. Dood hout, zowel staand als liggend, wordt behouden. Om verlanding van de poelen tegen te gaan, worden deze in de winter deels geruimd.

III Zwinduinen en -polders
Het natuurherstelproject LIFE ZENO en het INTERREG project REECZ zorgden voor een opwaardering van enkele typische duinbiotopen zoals duingraslanden, duinpannen en -poelen en de aanleg van paden voor wandelaars, fietsers en ruiters. Dit alles om de Zwinstreek aantrekkelijker en biodiverser te maken. De Europees beschermde rugstreeppad wordt geherintroduceerd nadat ze eind jaren ’80 compleet verdween uit de Zwinstreek.

IV Kleyne Vlakte
Uit een wetenschappelijke beheerevaluatie blijkt, na 20 jaar natuurbeheer, het fosfaatgehalte nog steeds te hoog in het centrale deel van de Kleyne Vlakte. Door grondlagen met te hoge fosfaatgehaltes te verwijderen, willen we zilverschoongraslanden en natte duinvalleien laten floreren. Na het natuurherstel wordt deze zone aan een maaibeheer onderworpen in combinatie met begrazing. In het oostelijke deel van de Kleyne Vlakte graven we voedselrijke en verruigde zones af om water- en weidevogels hun foerageer- en broedgebied te optimaliseren. Binnen de waterplassen voorzien we eilandjes als broedgelegenheid. Het volledige oostelijke perceel wordt voorzien van voswerende afrastering om het broedsucces zo groot mogelijk te maken.

V Hazegraspolderdijk
Voor de boomkikker vormt de Hazegraspolderdijk een lijnvormige, bloemrijke weg richting het zuiden. De dijk is begroeid met grasland, ruigte en struikgewas. Door schapenbegrazing en maaibeheer wordt de verbindingsweg opgewaardeerd. Meerdere bunkertjes uit WOI en eentje uit WOII worden gerenoveerd tot vleermuis- en boerenzwaluwhotels langsheen deze weg.

VI Strand van Knokke-Heist
Het project Kustvisie legt maatregelen vast die nodig zijn om ons op lange termijn te beschermen tegen een zeespiegelstijging tot drie meter. In het proefproject ‘nature based solutions’ van de gemeente Knokke-Heist wil men deze bescherming door een natuurlijke buffer bereiken. De buffer biedt zowel visueel als voor de biodiversiteit een meerwaarde.

VII Golf Knokke
De Royal Zoute Golf Club omvat waardevolle duingraslanden. Binnen het LIFE DUNIAS project pakt de eigenaar, Compagnie Het Zoute, 2,5 hectare woekerplanten aan om de biodiversiteit in het gebied te beschermen. Het gaat hier vooral om Amerikaanse vogelkers.

VIII Blinckaertduinbos
Dit bos werd aangeplant met soorten als zeeden, canadapopulier en Noorse esdoorn. Om inheemse boomsoorten nieuwe kansen te geven, worden snel woekerende soorten zoals gewone esdoorn en Noorse esdoorn omgezet in hakhout. De meest waardevolle hoge bomen zoals zomereik, gewone es en beuk worden dan weer gespaard. De betere lichtinval, bekomen door dit beheer, schept nieuwe kansen voor de voorjaarsflora. Daarnaast planten we er hazelaar als voedselplant voor de rode eekhoorn. Soorten als zomereik, beuk, es, grove den en ruwe berk worden in groepen geplant. Deze groepsgewijze aanplanting zorgt in de toekomst voor een kwalitatieve verjonging. De woekerende klimop wordt onder handen genomen om voorjaarsflora zoals bosanemoon, daslook, gewone eikvaren en het maarts viooltje te beschermen. De paden en speelzone werden intussen hersteld om bezoekers te laten genieten van dit verrassende bos.

IX Binnenduinen van Knokke
Dit natuurgebied telt zo’n 160 hectare. Poelen, duingraslanden en mosduinen worden of zijn hersteld. Er is speciale aandacht voor boomkikker, kamsalamander, kleine zilverreiger, boomleeuwerik, wespendief en lepelaar. En met mooi resultaat: 27 aandachtssoorten van de duinen zijn bij een recente beheerevaluatie aangetroffen en meerdere soorten die wijzen op een positieve ontwikkeling richting duingrasland zijn intussen aanwezig. In 64 hectare van de Binnenduinen wordt al gewerkt aan de natuurdoelen. Zo’n 20 hectare daarvan worden beheerd door private eigenaars.

X Bijenparadijs - bijentuin Paulusstraat
Door de aanleg van bloemenweides wordt door de gemeente Knokke-Heist een kwalitatief voedingsaanbod voor bijen nagestreefd. De bijentuin aan de Paulusstraat, gelegen in de Binnenduinen van Knokke, vormt een pilootproject voor het onderzoek naar het algemeen welzijn van de bijen. Tussen 2018 en 2023 werd in kader van onder meer het internationale project INTERREG-SAPOLL een inventaris van de bijen in Knokke-Heist uitgevoerd. 140 soorten werden waargenomen. Dat is een vierde van al de Belgische soorten. Momenteel staat Knokke-Heist daarmee, na Brugge, op de tweede plaats van soortenrijkste gemeenten in West-Vlaanderen.

XI Paulusvaart
Binnen het Blue Deal programma van de Vlaamse Overheid wordt verder gewerkt aan duurzaam waterbeheer rondom het Zwin. De Oostkustpolder plaatst twee stuwen op de Paulusvaart om waterberging en vertraging van waterafvoer mogelijk te maken. Ook de oevers van de Paulusvaart worden hersteld en verstevigd. Plaatselijke vernatting van de Binnenduinen is hierdoor mogelijk. De invasieve en hardnekkige woekerplant Japanse duizendknoop wordt er door alle betrokken partijen stevig aangepakt.

XII Graaf Jansdijk
Deze groene verbinding tussen de Binnenduinen en het poldergebied bestaat uit bloemrijk grasland en duinstruweel. Het is een belangrijke reddingsstrook voor boomkikker en kamsalamander. Wilde peterselie groeit hier nog. De gemeente Knokke-Heist wil de komende jaren de natuurdoelen optimaliseren via een nieuw beheerplan. Gepaste begrazing en maaibeheer zijn noodzakelijk om de toekomst van dit prachtige stukje natuur te beschermen.

XIII Dievegat
Door het uitgraven van een kreek met een aantal eilandjes krijgen de bruine kiekendief, blauwborst en talloze watervogels nieuwe broedkansen. Amfibieën zoals de boomkikker en de kamsalamander voelen zich thuis in de poelen en het struikgewas. Dit is een ideale stapsteen om ze de Zwinstreek verder te laten verkennen.

STRAND

Tussen land en zee

zeeraket

Op de grens tussen water en land vind je het strand. Dit unieke gebied is onder impuls van eb en vloed voortdurend in beweging. Sternen zoals de visdief, strandlopers zoals de drieteenstrandloper en allerhande meeuwen komen in deze dynamische omgeving zoeken naar voedsel. In het ondiepe stuk van de zee leven diverse vissoorten zoals de giftige kleine pieterman die door de opwarming van het zeewater steeds vaker voorkomt. Je treft er ook kleine mosselen, slakken, zeesterren, grijze garnalen en heremietkreeften aan.

Op het strand zelf vind je vaak een bonte mengeling van schelpen. Het zijn de restanten van weekdieren. In het hoger gelegen deel van het strand dat normaal niet onder invloed staat van hoog water krijgen een aantal taaie pioniersplanten, zoals de zeeraket, de kans om zich te vestigen. Op deze manier kunnen miniatuurduintjes ontstaan.

Het strand is niet alleen een uitzonderlijk waardevol biotoop. Het is bij uitstek een plek om te komen uitwaaien en nieuwe energie te tanken. Je kan er luisteren naar de ruisende zee, de zilte zeelucht opsnuiven en je gedachten laten afdwalen. Tel daar nog de uitgestrekte horizon bij op en het valt niet te verwonderen dat deze unieke strook tussen land en water een enorme aantrekkingskracht op mensen uitoefent.

Meer dynamiek en broedplaatsen

Uitgraven Zwingeul - © Misjel Decleer

In functie van de zwinuitbreiding werd de zwinmonding 2 keer zo breed gemaakt en werd de achterliggende geul 3 keer breder. Hierdoor stroomt er vandaag 4 keer zoveel zeewater het Zwin binnen. Aan de rand van de monding ontstaan jonge duinen.

Dankzij de inrichting van broedeilanden zorgen we voor meer kansen voor de kustbroedvogels. Deze eilanden vragen regelmatig onderhoud om ze voldoende onbegroeid te houden. Ze worden jaarlijks gemaaid en begraasd door schapen. Om de zoveel jaar wordt het broedeiland in de oude zwinvlakte via graafwerken en het aanbrengen van schelpen terug vegetatieloos gemaakt. Dit geniet de voorkeur van soorten zoals visdiefje, dwergstern en kluut. Voor dwergstern is het zelfs de enige broedplaats in Vlaanderen.

SLIKKEN EN SCHORREN

Zout al basis

kluten - © Misjel Decleer

Zoute slikken en schorren zijn unieke biotopen die zeldzaam zijn langs kustlijnen en riviermondingen in Europa. Ze worden dan ook beschermd. Het Zwin is het belangrijkste slikken- en schorrengebied langs de Belgische kust. Slikken krijgen tweemaal per dag zeewater over zich heen en vormen een feestmaal voor vogels dankzij de aanwezigheid van heel wat wormen, week- en schaaldieren. Steltlopers zoals zilverplevier, kluut, tureluur en lepelaar smullen hun buikje vol bij laagtij.

Schorren worden minder vaak overspoeld en er is dan ook meer vegetatie mogelijk. Hier vind je zoutverdragende planten zoals zeeaster, klein schorrenkruid en lamsoor. Deze planten bieden op hun beurt dan weer voedsel en een ideale leefomgeving voor verschillende insecten. We denken dan bijvoorbeeld aan de zeldzame schorzijdebij die sterk gebonden is aan de zeeaster en in het Zwin voorkomt.

Zwin in verandering

Verbreden van de Zwinmonding

De slikken en schorren van het Zwin zitten terug boordevol leven dankzij de uitbreidingswerken tussen 2016 en 2019. Het Zwin overstroomt opnieuw meer en langer. Soorten zoals lamsoor, de iconische ‘Zwinneblomme’, doen het hierdoor beter dan ooit tevoren. De vlakte kleurt paars in augustus. Ook bodemdieren en vissen voelen zich hier al goed thuis waardoor de vogels een nog groter voedselaanbod hebben. Ruim 100 lepelaars, tientallen kleine zilverreigers, honderden sterns en duizenden ganzen gebruiken het Zwin als internationale luchthaven.

HELMDUINEN

Laat het zand stuiven

zeewinde - Adobe Stock

Elk duin begon ooit als een kleine ophoging van zand dat veroorzaakt werd door een kleine hindernis. Zodra biestarwegras wortel schiet, kunnen we spreken van embryonale duinen. Vervolgens komt helm(gras) de duinen verstevigen en zijn de witte duinen, beter gekend als helmduinen, een feit. 

Planten zoals duinzwenkgras, zeewolfsmelk, blauwe zeedistel en zeewinde en dieren zoals de heivlinder en de roodborsttapuit vinden hier een thuis. Ook bijen, loopkevers en sprinkhanen, zoals bijvoorbeeld de blauwvleugelsprinkhaan, vertoeven graag in deze stuivende omgeving.

Ruimte voor open duinbiotopen

kudde geiten - © Zwin Natuur Park

Grote delen van de Zwinduinen waren begin 21e eeuw dichtgegroeid door het wegvallen van begrazing. Het LIFE Zeno project, Zwinduinen Ecologische Natuurontwikkeling, herstelde verdwenen typische duinbiotopen zoals duingraslanden, poelen en uiteraard ook de helmduinen. 

Dankzij het verwijderen van struiken werd de toekomst van deze open duinbiotopen verzekerd. Geiten, Shetlandpony’s en maaibeheer helpen ze sindsdien mee openhouden. In de helmduinen verwijderen we ook invasieve uitheemse struiken. Deze vormen immers dichte massieven die het voorbestaan van de helmduinen bedreigen.

DUINSTRUWELEN

Struiken vol leven

duindoornstruweel

Struweel is eigenlijk een verzamelnaam voor struiken en lage bomen die vaak een ondoordringbaar geheel vormen. Ze halen hoogtes 
van een meter tot zelfs vijf of tien meter! Het is een van de latere ontwikkelingsvegetaties waarbij de open duinen steeds meer dichtgroeien.
In de Zwinstreek vind je duindoorn, meidoorn, vlier en diverse soorten rozen. De duindoorn zorgt met zijn typische oranje besjes voor een prachtige kleur in de herfst. Deze besjes zijn precies rijp op het moment dat duizenden trekvogels de duinen passeren op weg naar hun overwinteringsgebieden. De extra energie die de bessen geven, kunnen ze goed gebruiken.

De kneu heeft een voorliefde voor struwelen en is een algemene broedvogel in het Zwin. Roodborsttapuiten houden dan weer van een afwisseling van struwelen en duingraslanden. In het struweel geven verschillende zangvogels het beste van zichzelf.

De nachtegaal is qua uiterlijk misschien niet de meest spectaculaire vogel, maar wat een stem! De ochtendconcerten van de ‘struweelzangers’ zijn een streling voor het oor. Om open plekken en variatie in de vegetatie te behouden worden grazers zoals geiten ingezet.

Aandacht voor evenwicht

Overwoekerd door rimpelroos

Duinstruwelen vormen een uitdaging voor het natuurbeheer. Enerzijds staat dit waardevolle biotoop onder druk door invasieve uitheemse planten. Anderzijds bedreigen de struwelen zelf het voortbestaan van duingraslanden en helmduinen doordat ze, onder meer door stikstofdepositie, teveel ruimte innemen.

Het evenwicht behouden voor een maximale biodiversiteit is dus cruciaal. Naast het dagdagelijkse beheer zijn er ook grootschalige natuurherstelprojecten, zoals momenteel het LIFE DUNIAS project dat focust op invasieve uitheemse struiken. De rimpelroos bijvoorbeeld is gekend voor het vermogen om 22% per jaar te groeien en zo volledige duinbiotopen te overwoekeren. Ze ontnemen de kansen van inheemse rozen zoals de honds- en viltroos.

De planten en dieren van zowel open duinen, duingraslanden en duinstruwelen kregen door het natuurbeheer nieuwe kansen. Zo dook, door het intomen van struweel, de duinrus terug op in het gebied en kreeg de duingentiaan net als de orchideeën nieuwe kansen.

DUINGRASLANDEN

Zo veel meer dan gras

Binnenduinen Knokke - © Hover-Cam

Duingraslanden zijn een bijzonder biotoop met een rijke biodiversiteit. Je hebt natte, vochtige en droge graslanden, telkens met hun eigen typische soorten. Naast uiteraard heel wat grassen, komen er ook veel andere plantensoorten voor.

In duingraslanden komen veel insecten voor. Zo vormen schrale duingraslanden een geschikt biotoop voor de vlinder bruin blauwtje en de duinsabelsprinkhaan. Andere typische soorten voor droge graslanden zijn geel zonneroosje, grote tijm en muurpeper. In vochtige en natte graslanden vind je prachtige soorten zoals duingentiaan, moeraswespenorchis en echte koekoeksbloem.

Een gevarieerd maai- en graasbeheer zorgt voor het behoud van deze diverse vegetatie. Dit beheer is de kern van het natuurbeheer in de duinen en maakt het intensiever dan het beheer van een bos.

Verschralen door maaien en begrazing

Maaibeheer - © Zwin Natuur Park

Duingraslanden floreren enkel op voedselarme, schrale duinbodems. Momenteel zorgen te hoge stikstof en fosfaatgehaltes voor een te rijke bodem. Door jaar na jaar te maaien en het maaisel grondig te verwijderen, maken we de ondergrond terug schraler. Bijzondere soorten keren terug! 

Maaien is echter maatwerk en vraagt kennis en constante bijsturing voor een optimale biodiversiteit. We kiezen voor een gefaseerde aanpak om insecten en dierensoorten de nodige kansen te geven. Dit wil zeggen dat sommige stukken grasland niet of slechts om de zo veel tijd gemaaid worden. Voor het maaien gebruiken we vaak een eenassige trekker en/of een maailaadcombinatie.

Dankzij het natuurherstelproject LIFE ZENO werden in de Zwinduinen en -polders grote begrazingszones ingericht en kreeg het herstel van de duingraslanden een goede start. Het natuurherstelproject LIFE ZTAR betekende hetzelfde voor de Zwinvlakte.

Voor de begrazing in de Zwinduinen werken we met zelfredzame rassen zoals bijvoorbeeld Schotse hooglanders en Konikpaarden. Voor de andere gebieden werken we samen met lokale landbouwers en schapenhouders. Waar het kan schakelen we oude rassen in zoals de duingeit. Elk type grazer heeft zijn eigen dieet en specialiteit. De huidige en gewenste situatie van de natuur bepaalt mee de keuze van de grazers.

Ontdek de grazers >

Mieke de geit

geit

• Ik ben geboren in Puyenbroeck.
• Ik ben 5 jaar oud. 
• Ik woon in de Zwinduinen.
• Een leuk weetje over mij: ik ben de leider van de bende.
• Dit vind ik het lekkerste hapje: duindoorn, sleedoorn en meidoorn.
• Ik word vooral ingezet voor het tegenhouden van struweeluitbreiding en om graslanden open te houden.
• Extra? Ik stink een beetje.

Ilona de shetlandpony

shetlandpony

• Ik ben geboren in de Zwinduinen.
• Ik ben 17 jaar oud.
• Ik woon in de Zwinduinen (Kleyne Vlakte).
• Een leuk weetje over mij: ik behoor tot de eerste bende Shetlanders aan de Oostkust.
• Dit vind ik het lekkerste hapje: alles! Ik eet veel.
• Ik word vooral ingezet voor het graslandbeheer.
• Extra? Geboren op 17 april met de hulp van ‘verloskundige’ Andy. Mijn mama is gestorven bij mijn geboorte, dus ik ben groot geworden met de fles.

Smoeftie de Schotse hooglander

Schotse hooglander

• Ik ben geboren in Groot-Brittannië.
• Ik ben 7 jaar oud. 
• Ik woon in de Zwinduinen (Far-West).
• Een leuk weetje over mij: ik grom graag eens tegen de terreinploeg en lig graag in de weg. 
• Dit vind ik het lekkerste hapje: veel gras.
• Ik word vooral ingezet voor het graslandbeheer en openhouden van struweel. 
• Extra? Ik kom uit een kudde van Queen Elisabeth.

Schaap het schaap

schaap

• Ik ben geboren in onbekend.
• Ik ben 13 jaar oud.
• Ik woon in de Zwinvlakte.
• Een leuk weetje over mij: ik durf zelfs in de auto te kruipen.
• Dit vind ik het lekkerste hapje: bramen.
• Ik word vooral ingezet voor het graslandbeheer.
• Extra: Ik ben niet de enige met de naam Schaap.

Jeremietje het konikpaard

konikpaard

• Ik ben geboren in de Zwinduinen. 
• Ik ben 6 jaar oud. 
• Ik woon in de Zwinduinen (Kleyne Vlakte).
• Een leuk weetje over mij: ik mank maar doe mijn graaswerk nog even hard.
• Dit vind ik het lekkerste hapje: gras.
• Ik word vooral ingezet voor het graslandbeheer.
• Extra? Ik ben de leiderhengst. Ik was dodelijk verwond door een metalen pin maar werd met liefde verzorgd en kwam er weer door.

Ronny de limousin

limousin

• Ik ben geboren in Ramskapelle.
• Ik ben 3 jaar oud.
• Ik woon in de Zwinvlakte.
• Een leuk weetje over mij: ik heb een tracker in mijn halsband en zo weet ik waar ik moet grazen.
• Dit vind ik het lekkerste hapje: strandkweek.
• Ik word vooral ingezet voor het beheer van schorren.
• Extra? Ik hou van wat zout op mijn eten.

POELEN EN PLASSEN

Water: bron van leven

Poel - © Zwin Natuur Park

In de Zwinduinen en -polders zijn er heel wat kleine poelen. Deze poelen zijn enorm belangrijk voor verschillende insecten en amfibieën zoals de boomkikker, de kleine watersalamander, de alpenwatersalamander en de kamsalamander. In de zomer zijn de poelen een echte hotspot van libellen en waterjuffers.

In de Kleyne Vlakte zijn de grotere plassen dan weer onmisbaar voor watervogels zoals lepelaars, bergeenden, brandganzen, wintertalingen en smienten.

Ruimte voor boomkikkers

boomkikker

De voorbije decennia werd sterk ingezet op het herstel van poelen in en rond het Zwin. Poelen werden geruimd en nieuwe werden gegraven. Dit alles om de iconische boomkikker te redden. In de jaren 1990 vonden we de boomkikker enkel nog terug in de Binnenduinen van Knokke. Door het aanleggen van poelen en plassen en de aanplant van struiken steeg de biodiversiteit de laatste 10 jaar enorm. Het aantal boomkikkers en kamsalamanders nam spectaculair toe.

BOS

Bossen zorgen voor biodiversiteit

Zwinbosjes - © Zwin Natuur Park

De bossen in de Zwinduinen en -polders zijn niet natuurlijk ontstaan maar aangelegd door de mens. De allereerste aanplantingen van dennen gebeurden in 1883 in westelijke delen van het gebied ter hoogte van de Zwinlaan. De meeste bomen die je er op vandaag kan bewonderen dateren echter uit de sixties.

Het bosbeheer is erop gericht om de streekeigen soorten als zomereik en meidoorn te bevorderen en de bossen te vrijwaren van uitheemse boomsoorten. 

Het duinbos in de Zwinduinen herbergt een kolonie blauwe reiger en kleine zilverreiger. Na een aantal moeilijke jaren door koude winters zijn deze de laatste jaren terug aan het groeien. De evolutie wordt jaarlijks in kaart gebracht met behulp van drones.

Toekomstgericht bosbeheer

Amerikaanse vogelkers

Het 29 hectare groot Blinckaertduinbos is het mooiste duinbos aan de Vlaamse Kust. Het omvat ook het 7 hectare grote Koningsbos. Het Blinckaertduinbos werd vanaf halfweg de 19de eeuw aangeplant met zeeden, canadapopulier, Noorse esdoorn, zomereik, gewone es, gewone esdoorn en veldiep. In de kruidlaag vinden we bosanemoon, daslook, gewone eikvaren en maarts viooltje. Deze voorjaarsflora heeft zwaar te lijden onder de alles overgroeiende klimop. Ook invasieve uitheemse planten zoals Amerikaanse vogelkers, mahonie, haagliguster, rimpelroos en Japanse duizendknoop slopen de laatste decennia het bos binnen en bedreigen de biodiversiteit.

Sinds vorig jaar startten we hier met natuurbeheer en pakken we gefaseerd de klimop aan rond de zones met voorjaarsflora. Via middelhoutbeheer brengen we meer lichtinval in het bos. In combinatie met de aanplant van inheemse bomen en struiken maken we het bos zo klimaat robuust en verzekeren we een duurzame toekomst van het bos.

POLDER

Unieke vergezichten

Rietveld - © Zwin Natuur Park

De zilte graslanden, poldergraslanden, ruigten, rietlanden, poelen en plassen in de polders van de Zwinstreek zijn unieke biotopen. Ze trekken zeldzame vogels aan zoals de ooievaar, kluut, tureluur, blauwborst, bruine kiekendief en verschillende ganzen. Poelen en struiken vormen de stapstenen voor de boomkikker richting binnenland.

De grootste Europese steltloper, de wulp, is hier ook terug te vinden. Deze strandloper kan tot 57 cm groot worden. De lange, naar onder gebogen snavel maakt het een herkenbare vogel maar verwar hem niet met de regenwulp! Wulpen brengen de nacht door op gezamenlijke slaapplaatsen, bij voorkeur gebieden met voldoende ondiep water en rust. De soort overwintert vooral op akkers en weilanden, maar komt ook voor in slikken en schorren.

Welkom vogels

Hazegraspolder - © Zwin Natuur Park

Het behoud en herstel van microreliëf in de polders en de aanwezigheid van voldoende water zijn essentieel voor een hoge natuurkwaliteit. Ter hoogte van het Lapscheurse gat vormen we in het Einde van de Wereld actief akkers om tot poldergraslanden. Ook poelen, plassen en rietland krijgen een opfrisbeurt of worden nieuw aangelegd.

Net aan de overkant van de Damse Vaart, startten de vrijwilligers van Natuurpunt Knokke-Heist 25 jaar geleden met de uitbouw van de  Sint-Donaaspolder tot een uniek en rustig weidevogelgebied. Ook over de grens krijgen vogels kansen dankzij het beheer van de Wallen van Sluis door de collega’s van Stichting Het Zeeuwse Landschap.