Grote soortenrijkdom

Door de grote variatie aan landschapstypes is er ook een grote soortenrijkdom aan planten en dieren. Plantenliefhebbers zullen vooral hun hart ophalen aan typisch vochtminnende soorten als blauw glidkruid, egelskop, gele plomp, kleine lisdodde, moesdistel, keverorchis en moerasandoorn. Ook bij de vogels zijn het de waterliefhebbers die in het oog springen: ijsvogel, waterral, blauwborst, wintertaling, krakeend, roerdomp en matkop zijn maar enkele voorbeelden. En in de populieren, met hun plaatselijke ondergroei van voornamelijk brandnetel, voelen ook wielewaal en nachtegaal zich thuis. Reigers en aalscholvers uit de broedkolonie aan het Donkmeer zoeken ook in het Broek hun kostje bij elkaar.

Spectaculaire waarnemingen in dit gebied zijn die van de boommarter, de otter en de bever. De biologische rijkdom wordt verder nog vergroot door amfibieën, libellen en andere insecten. In een van de vijvers komt ook nog bittervoorn voor. De gewone zwanenmossel wordt 'gebruikt' door de bittervoorn. Het wijfje van de bittervoorn legt haar eitjes met een legbuis in de lichaamsholte van zoetwatermosselen. De eieren ontwikkelen zich tussen de kieuwen van de mosselen. Als de visjes ver genoeg ontwikkeld zijn, verlaten ze de mosselen.

Geschiedenis

Turf verscheen

Net als het Donkmeer heeft het Broek van Berlare zijn ontstaan aan de Schelde te danken. Beide zijn immers de onrechtstreekse overblijfselen van een afgesneden Scheldemeander. Op een landkaart kun je nog duidelijk de vroegere Scheldebocht herkennen. Zo’n 9000 jaar geleden werd de bocht afgesneden en kreeg de Schelde haar huidige loop. Er ontstond zo een sikkelvormig meer dat het huidige Broek en Donkmeer omvatte. Door een stijging van de zeespiegel (toen ook al!) werd daarop de afwatering van het binnenland bemoeilijkt en begon dit meer te verlanden. Uiteindelijk werd de afgesneden meander volledig opgevuld door veenvorming. Aan deze verveende toestand veranderde weinig of niets tot het einde van de 17de eeuw.

En turf verdween

Vanaf 1696 tot na 1800 werd er op georganiseerde wijze turf ontgonnen in de verlande Scheldemeander. Turf was toen een gegeerde brandstof die tot ver buiten de streek werd afgevoerd. Meer dan zes miljoen kubieke meter zou uit het gebied zijn afgevoerd. Het gevolg van al dat gegraaf was natuurlijk dat er opnieuw waterplassen en moeras ontstonden. Dat vond de eigenaar (de gemeente) indertijd maar niks. Dus werd het gebied in 1854 verkocht met de verplichting tot drooglegging. In die tijd wou men nog zoveel mogelijk vruchtbare landbouwgrond winnen.

Populier verscheen

Door het continu pompen slaagde men er (na veel moeilijkheden) in om vanaf 1862 het gebied min of meer droog te houden. Aanvankelijk werden er wijmen (wilgentenen voor mandenvlechtwerk) geteeld. Na de tweede wereldoorlog werden er massaal populieren aangeplant voor luciferfabricage. In de periode 1965-1975 werd er opnieuw een vijftigtal vijvers uitgegraven. In 1979 werd het Berlare Broek dan aangekocht door de overheid. Enkele kwetsbare stukken bleven afgesloten voor het publiek, maar het grootste deel van het Broek is nu vrij toegankelijk op de paden. Op enkele vijvers is ook hengelen toegelaten.

Elzenbroekbos en rietmoeras

Berlare Broek vormt nu een relatief smalle (300 à 400 meter) bosgordel van zo’n zes km lang. Het uitzicht wordt nog steeds in belangrijke mate bepaald door de aangeplante populieren (van meer dan vijftig verschillende variëteiten). In de onderlaag komen voornamelijk els, wilg, ruwe berk, spork, vlier en boskers voor. Daarnaast zijn er ook enkele fraaie stukken elzenbroekbos aanwezig. Op verlandingsplaatsen wordt moerasbos met wilg, drijftillen van zeggesoorten, riet en gele lisdodde aangetroffen.

Overal verspreid in het gebied zijn kleine vijvers aanwezig. Bij een aantal daarvan is een fraaie water- en moerasvegetatie aanwezig. Het rietmoeras omheen de vijvers wordt hersteld in functie van woudaap, roerdomp en snor. Meer natuurlijke oevers bieden ook betere beschutting voor jonge vis. De zogenaamde Turfput is met zijn 24 hectare de grootste vijver. Het is tevens een natuurgebied met grote wetenschappelijk waarde. Vooral de biologisch waardevolle drijftillen met veenmos zijn er opmerkelijk.