Natuurweefselplanning voor meer en betere stedelijke natuur
Steden en dorpen en de mensen die er leven hebben nood aan meer en betere natuur in hun dagelijkse leven. Natuur maakt burgers weerbaarder en wapent hen tegen de gevolgen van klimaatverandering. Natuur verhoogt de biodiversiteit en dus ook de leefbaarheid en versterkt het fysieke en mentale welzijn van de burgers.
Zorgen voor meer en betere natuur vraagt om een mens-inclusieve aanpak en lokaal maatwerk. Natuurweefselplanning is een methodiek en proces dat zo'n aanpak mogelijk maakt. De methodiek stapt bewust af van top-down interventies en focust op een faciliterende rol van de overheid om participatieve en democratische waarden te bevorderen en zo meer lokaal eigenaarschap te creëren voor stedelijke natuurprojecten.
Wat is natuurweefselplanning?
Met natuurweefselplanning willen we de leefbaarheid en de biodiversiteit in steden en dorpskernen verhogen. Dat doen we door samen te werken met mensen die leven en werken in de buurt om zo beter en op maat van die buurt natuur te ontwikkelen en te beheren.
Natuurweefselplanning vertrekt vanuit het beeld dat natuur en de mens één zijn. Natuur moet dus niet gezien worden als iets dat losstaat van mens of de maatschappij.
Natuurweefselplanning is een proces dat het midden houdt tussen natuurbeheerplannen (het instrument voor de realisatie van specifieke natuurdoelen in het kader van Natura 2000) en de wijkcontracten die stedelijk beleid helpen realiseren. Het biedt een kader voor de ontwikkeling van stedelijke natuur op maat van een buurt.
Natuurweefselplanning start vanuit de lokale aanwezigheid van initiatieven die zich al bezighouden met lokaal ‘natuurweefsel’. Het wil die initiatieven onder meer ondersteunen door partnerschappen te versterken. Natuur kan groeien door een gemeenschap te creëren van lokale partners, lokale overheden, buurtbewoners en de natuur rond die partners. Zo ontstaat een ’weefsel’ met fysieke elementen (groen, gebouwen, rivieren, …) en niet-fysieke elementen (gemeenschappen en individuen).
Er wordt ook niet gewerkt naar een finaal eindproduct, de uitkomst van natuurweefselplanning is dynamisch, net als de gemeenschappen en de natuur. Het doel van natuurweefselplanning is dat er een gemeenschap ontstaat die mens-inclusieve natuur beschermt of creëert.
Hoe verloopt natuurweefselplanning?
Een volledig traject voor het uittekenen van een natuurweefselplan duurt 6 tot 12 maanden en het resultaat is een plan voor de komende 24 jaar (net als een natuurbeheerplan). Een regisseur begeleidt het proces met een reeks visuele kaarten. Die bieden houvast en inspiratie aan de betrokkenen.
De opbouw van het plan gebeurt door de creatie van vier beelden. De vier beelden vormen een dynamische toolbox om het creatieve proces te ondersteunen.
Stap 1: Visie, actoren en rollen
In de eerste stap brengen we het lokaal potentieel van een gemeenschap in kaart. In deze stap worden de actoren en hun rollen in kaart gebracht. Ook wordt er gekeken naar de capaciteiten van de coalitie en welke visie op natuurweefsel de coalitie heeft.
Stap 2: Sociaal en ecologisch systeem
Hier maken we een inschatting van de sociaal-ecologische toestand van een gebied en de omgeving. In deze stap maken we een kaart die de plek in vier lagen beschrijft.
- De eerste laag brengt de verbondenheid van mens en natuur op de plek in kaart.
- Een tweede laag beschrijft de ecologische samenhang en toont hoe verschillende natuuraspecten zich tot elkaar verhouden.
- De derde (systemische) laag beschrijft de toestand van de omgeving: klimaat, water, grond, gebruikspatronen... Deze laag brengt ook klimaatuitdagingen en klimaatkwetsbaarheden van een gebied in beeld.
- In de vierde laag visualiseren we de gezamenlijke visie en ambitie op de kaart.
Stap 3: Natuurweefselbeelden per deelgebied
In deze stap worden de vorige twee stappen verwerkt in schetsen van uiteindelijk gewenste Natuurweefselbeelden. Deze stap vertrekt vanuit drie mogelijke perspectieven op natuur: leven als natuur, leven met natuur, en leven van natuur. Het gehele gebied wordt opgedeeld in deelgebieden waarvoor in overleg overlappende perspectieven worden voorgesteld. Via onderlinge uitwisseling kan dan elk deelgebied geselecteerd en gedefinieerd worden met een kort gewenst natuurweefselbeeld.
Stap 4: Werkstructuur met acties en maatregelen
Voor elk natuurweefselbeeld is het cruciaal om acties en maatregelen te beschrijven die rekening houden met de verschillende expertises, rollen en tijd van de betrokkenen. Verschillende deelgebieden zullen op verschillende manieren behandeld moeten worden en ook in de loop van de tijd zal de aanpak variëren. Daarom zijn er vier mogelijke vormen van interventie of ‘beheer’: condities en infrastructuur creëren, spontane ontwikkeling, begeleide ontwikkeling en bescherming behouden. Nadat de prioriteiten, acties en beheersvormen zijn vastgelegd, tekenen we in stap 4 ook nog een monitoring- en evaluatiestrategie voor de toekomst uit.
Naast deze vier stappen maakt een coalitie in hun plan ook nog een afspraken- en evaluatiekader dat vertrekt vanuit de leidende principes voor natuurweefselplanning: meervoudige natuurwaarden, rechtvaardigheid en maatschappelijke impact creëren. Die drie principes worden verder uitgewerkt door de coalitie in de vorm van een reeks evaluatievragen. Dat helpt de coalitie om te toetsen of de beelden haalbaar zijn en of de plannen nog stroken met de ambitie. De uiteindelijke combinatie van beelden krijgt plaats in een contract dat wordt opgemaakt tussen alle partners na het doorlopen van een natuurweefselplanningsproces. Het contract wordt standaard om de vier jaar herbevestigd en kent in principe een doorlooptijd van 24 jaar.
Natuurweefselplanning voor jouw project
Proeftuinen voor stedelijke natuur
De innovatieve aanpak uit het hierboven geschetste proces testten we grondig uit in Vilvoorde, op de site Asiat Darse. Binnenkort lees je hier meer over de aanpak en het verloop van die proeftuin.
Extra proeftuinen voor natuurweefselplanning
Om de processen rondom natuurweefselplanning te testen en te versterken willen we vanaf 2024 extra proeftuinen opzetten. Die proeftuinen doorlopen een volledig natuurweefselplanningstraject en vormen samen een netwerk waarbij bevindingen en uitdagingen gedeeld worden.
De cases zullen worden geselecteerd op een eerste inschatting van het potentieel van een lokale coalitie en ook op de lokale nood aan natuurweefselplanning. Er wordt dus niet alleen gekeken naar de samenstelling van stakeholders en hun capaciteiten, maar ook naar welke definitie en visie van stedelijke natuur zij hebben voor hun plek.
Parallel aan deze proeftuinwerking bouwen we een basisopleiding 'regisseur natuurweefselplanning' uit voor personen die het natuurweefselplanningsproces efficiënter kunnen begeleiden voor toekomstige projecten. De bedoeling is dat de regisseurs in de toekomst een groter aantal cases kunnen begeleiden.
Projectoproep proeftuinen
Op 28 maart 2024 lanceerde het Agentschap voor Natuur en Bos een projectoproep voor de financiële ondersteuning van proeftuinen ‘Natuurweefselplanning’.
Vijf proeftuinen zullen elk 90.000 euro kunnen investeren in hun lokaal project en vormen samen ook een netwerk om de methodiek van natuurweefselplanning verder te verfijnen.
Lokale overheden, verenigingen en organisaties kunnen tot 20 mei 2024 om 12.00 uur hun case indienen.
Meer achtergrond, het subsidiereglement en de nodige formulieren vind je hieronder.
Contact
Zelf zin om aan de slag te gaan met natuurweefselplanning of nog vragen over de aanpak? Neem contact op met Gert De Keyser via gert.dekeyser2@vlaanderen.be.
Agentschap voor Natuur en Bos werkt ook mee aan:
