Het Vrijbos bestaat uit een publiekstoegankelijk domeinbos en een afgesloten militair domein. Het domeinbos zelf bestaat uit drie afzonderlijke bosgebieden: het Vrijbos (67 ha), het aangrenzende Eenzaamheidsbos (14 ha) en het afgelegen Pottebos (30 ha). 

Bomen & planten

De meeste bomen in het Vrijbos zijn tussen 81 en 100 jaar oud. Het domeinbos bestaat voor 80 procent uit loofhout en voor 20 procent uit naaldhout. De belangrijkste boomsoort is zomereikmaar je vindt er ook veel beuk, grove den, Corsicaanse den, Noorse esdoorn, gewone esdoorn, zachte berk, ruwe berk, douglasspar, tamme kastanje, Amerikaanse eik en Europese lork. Langs onverharde dreven of bosbeekjes vind je typische bosplanten. In het voorjaar schittert de voorjaarsbloei van witte klaverzuring, daslook, fraai hertshooi en gewone salomonszegel.

Aan de Vossedreef in het Vrijbos, tussen het domeinbos en het militair domein, vind je waardevolle bermen met overblijfselen van heide, zoals liggende vleugeltjesbloem en tweenervige zegge. Ook de paarse gevlekte orchis kan je er bewonderen.
 

Boordevol beestjes

Het Vrijbos krioelt van het dierenleven. Enkele specifieke bossoorten zijn de boomklever, Vlaamse gaai, groene specht, grote en kleine bonte specht. Typische roofvogels zijn de boomvalk, bosuil, sperwer en wespendief. De wielewaal en zomertortel zijn zeldzame bewoners.
’s Morgens heel vroeg of bij valavond gaan de reeën op pad. Ook vleermuizen worden actief als het donker is. In het bos jagen – onhoorbaar – de laatvlieger, grootoorvleermuis en rosse vleermuis. Deze vleermuizen verkiezen dreven, open plekken en dikke holle bomen.
 

Een beetje geschiedenis

Eeuwenlang was het Vrijbos een beruchte plaats waar de Houthulstse ‘boskanters’, een allegaartje van berkenbezembinders en leurders, een veilig onderkomen vonden.
Het huidige Vrijbos is een overblijfsel van het voormalige historische Woud van Houthulst, dat in de vroege middeleeuwen ongeveer 4000 hectare groot was. De grenzen van dit woud strekten zich toen uit tot Diksmuide, Wijnendale, Roeselare en Ieper!
 

Oorlogsschade

In de volgende eeuwen, na diverse ontginningen en onder opeenvolgende heersers en eigenaars, kromp het beruchte Vrijbos beetje bij beetje. Aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog bedroeg de oppervlakte nog maar 1000 hectare.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog bezetten de Duitsers het bos en bouwden het uit als schuilplaats. De frontlijnen lagen op ongeveer acht kilometer ten zuidwesten van het bos. Tijdens de oorlog werd het bos flink beschadigd door artilleriebeschietingen. Het geallieerde eindoffensief in 1918 beschadigde het bos uiteindelijk helemaal.
Na de oorlog richtte men 5,14 hectare van het voormalige Vrijbos in als militaire begraafplaats voor Belgische soldaten. Defensie kocht 216 hectare om er een munitiedepot en een ontmijningscentrum op te richten. In 1923 beboste men 200 hectare opnieuw met loofbomen. Ook het gedeelte dat al staatsbos was vóór 1914 werd opnieuw bebost.

Toen kwam echter de Tweede Wereldoorlog waaronder het Vrijbos opnieuw zwaar leed. De Duitse bezetters gingen opnieuw met de hakbijl door het bos. De naaldhoutbestanden lieten ze eerst staan omdat er niet voldoende zwaar hout aanwezig was. In 1944 kapten ze toch de zwaarste lorken om er Rommelasperges van te maken. Dat waren schuin, in de grond geplante en aan de punt gescherpte palendie landingen van vijandige vliegtuigen moesten belemmeren.
 

Heropbouw

In 1970 stelde de Vlaamse overheid 67 hectare open voor het publiek. In 2000 kocht ze bijkomend 9,5 hectare aan. Later kocht de overheid nog stukken aan die grenzen aan het Pottebos. Daarnaast kocht ze nog een stuk tussen het Eenzaamheidsbos en het Militair domein. Dat beboste men in 2009 met inheemse bomen en struiken.